Perfectionisme, een zegen of een zorg?
Het valt me steeds meer op dat in de maatschappij is een dubbel probleem ontstaan: perfectionisme neemt toe -vooral onder jongeren- en verhoogt het risico op somatische en psychische ziekte. Hier maakte ik me ook jaren schuldig aan, en nóg eigenlijk. Met dit verschil dat het vroeger tot een aaneenschakeling van overspannen raken tot zelfs een heuse burn-out. Tegenwoordig kan ik er een stuk beter mee omgaan en deert mijn perfectionisme, en het -in mijn ogen- gebrek aan perfectionisme van anderen, mij niet meer. Dat ging niet vanzelf. Ik heb er psychodynamische hulp bij nodig gehad. En ik heb moeten besluiten dat een baan en een baas niet meer bij mij past. Ik ben graag zélf verantwoordelijk voor mijn eigen prestaties. En fouten.
Waarom is er steeds meer perfectionisme?
De opkomst van sociale media en toenemende focus op maatschappelijke prestaties spelen hierbij een belangrijke rol. Hoewel perfectionisme vaak in verband wordt gebracht met positieve kenmerken als nauwkeurigheid en doorzettingsvermogen, heeft het ook een schaduwzijde; psychische en somatische aandoeningen. Het is belangrijk inzicht te krijgen op je eigen mate en soort van perfectionisme en wat je hiermee kunt doen. Te veel of te weinig perfectionisme leidt tot gezondheidsklachten. Zoals bij alles in het leven, zijn perfectionistische mensen gebaat bij meer balans. Dit wordt bereikt door zicht op het eigen perfectionisme, het durven tonen van kwetsbaarheid en mildheid naar zichzelf en de omgeving.
Oorzaak van toename van perfectionisme
De diagnose burn-out komt steeds vaker voor, op steeds jongere leeftijd. Gelijktijdig wordt het dagelijkse leven steeds complexer, onder andere door steeds onzeker wordend toekomstperspectief, hogere kosten voor levensonderhoud, en wat te denken van de steeds toenemende -en steeds vroeger beginnende- chronische aandoeningen. De stress giert bij de mensen de pan uit. Berekend is dat in 2040 in Nederland 30% van de mensen minstens twéé chronische aandoeningen heeft.
Perfectionisme is een karaktereigenschap die over het algemeen gewaardeerd wordt en in verband wordt gebracht met nauwkeurigheid, doorzettingsvermogen en hoge normen en waarden. Eigenschappen die handig kunnen zijn in het dagelijkse leven. Opvallend is de toename van perfectionisme bij tieners en jongvolwassenen in vergelijking met de afgelopen decennia. Sociale media spelen hierin een belangrijke rol. Via Facebook, Instagram, Snapchat of TikTok worden we dagelijks geconfronteerd met de meest perfecte beelden en verhalen van anderen.
Daarbij is er een grote focus op maatschappelijke prestaties, wat gepaard gaat met het stimuleren van competitie en individualisme. Schoolontwikkeling van kinderen wordt op steeds jongere leeftijd geobserveerd en getoetst. Kinderen -maar ook scholen- worden (door ouders) met elkaar vergeleken. En natuurlijk levert dit een schat aan bruikbare gegevens op, waarbij tijdig bijscholen of bijsturen mogelijk is en vroegtijdige uitval uit onderwijs of werk voorkomen kan worden. Maar tegen weke prijs? Moeten we kinderen wel blootstellen aan die mate van stress en prestatiedwang?
Hier stopt het overigens niet; het proces van observeren, kwantificeren, vergelijken en valideren gaat overigens door tot op volwassen leeftijd. Denk aan de decentrale selectie voor een (populaire) studierichting of het afnemen van ontwikkelassessments.
Perfectionisme en prestatiedrang worden in toenemende mate in de hand gewerkt door hoge verwachtingen van ouders en opleiders. Op social media wordt trots een cum laude of een ‘hoge’ diplomering geplaatst. Wat doet dat denk je met iemand die ‘maar’ een verdienstelijke 7 gemiddeld of een ‘laag’ diploma heeft behaald? Je kunt op je vingers natellen dat deze ontwikkeling leidt tot meer mensen met perfectionisme én tot mensen met meer perfectionisme. Daarnaast kweken we generaties teleurgestelde mensen/jongeren, die overigens geen énkele reden hebben om teleurgesteld te zijn, omdat ze van zichzelf al méér dan goed genoeg zijn.
Drie vormen van perfectionisme
Een blokje theorie: perfectionisme kun je onderverdelen in drie dimensies: perfectionistische zorgen (PZ), perfectionistisch streven (PS) en perfectionisme gericht op anderen (PA).
- Bij PZ is er twijfel over keuzes en handelen, angst voor het maken van fouten en zorgen om de beoordeling door anderen. Hierbij is sprake van zogenoemd sociaal voorgeschreven perfectionisme.
- Bij PS staat het nastreven van perfectie op de voorgrond, met het stellen van zeer hoge doelen en een hoge mate van georganiseerdheid. PS is vooral zelfgericht perfectionisme.
- Bij PA, wordt juist excellentie verwacht van de omgeving.
De relatie tussen perfectionisme en gezondheid
Perfectionisme gaat gepaard met een veelheid aan psychische klachten en aandoeningen, zoals depressie, eetstoornissen, sociale angststoornis, verslaving, burn-out, slaapproblemen en morfodysfore stoornis (stoornis in lichaamsbeleving) waaruit genderdysforie ontspruit. Social mediagebruik leidt bovendien bij mensen met een hogere mate van perfectionisme tot meer depressieve klachten, een lager zelfvertrouwen en meer onvrede over gewicht en uiterlijk. Daarnaast verhoogt perfectionisme ook het risico op somatische ziekten als migraine, gastro-intestinale klachten, hypertensie, hart- en vaatziekten, astma en chronische pijn (tabel).
Perfectionistische zorgen
De relatie tussen PZ en ziekte is lineair: een hoge mate van PZ is geassocieerd met veel negatieve sociale interacties en een groot risico op burn-out en depressie. Gek genoeg leidt een hoge mate van PZ tot minder gezondheidsbevorderend gedrag, met name wanneer er sprake is van een chronische somatische aandoening, zoals diabetes. Stress en een ongezonde leefstijl versterken op hun beurt PZ. De vicieuze cirkel is compleet.
Perfectionistisch streven
De relatie tussen PS en ziekte is niet zo eenduidig. Een hoge mate van PS leidt tot meer positieve emoties, betere gezondheid en een lager risico op burn-out. Een omgekeerd lineair verband zou dus voor de hand liggen. Een hoge mate van PS blijkt echter ook het risico op depressie en angststoornissen te vergroten en komt vaker voor bij mensen met eetstoornissen. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat dit verband een zogenaamde U-vorm heeft (figuur). Dit betekent dat zowel een te weinig als een te veel aan PS ongezond is. Te weinig PS zorgt ervoor dat mensen met ziekte niet in beweging komen en er niets verandert. Een teveel aan PS kan leiden tot onrealistisch hoge doelen, herhaalde faalervaringen en dus tot moedeloosheid en meer klachten. Ook zijn er aanwijzingen dat de aanwezigheid van zowel een hoge PZ als een hoge PS als een katalysator werkt en juist zorgt voor nóg meer klachten. PZ mét PS is een klachtenversterker (figuur). Het ‘perfecte’ perfectionisme bestaat daarom uit niet te veel én niet te weinig PS, met daarnaast een lage mate van PZ. Dat is gebalanceerd perfectionisme.
Perfectionisme gericht op anderen
Naast de twee hierboven genoemde domeinen is er nog de derde variant: PA. Opvallend is dat deze vorm van perfectionisme maatschappelijk gezien het meest toeneemt. Dit betekent dat we steeds meer excellentie verwachten van onze omgeving, van onze kinderen, van onze medemens, maar dus ook van onze scholen, serviceverleners en gezondheidszorg.
De perfectionistische mens
Wat voor gevolgen heeft het perfectionisme voor ons? Meer perfectionisme leidt -zoals we maar al te vaak merken- niet per definitie tot een betere samenleving of persoonlijke gezondheid. Mensen met een hoge mate van PZ hebben meer moeite met het verdragen van onzekerheid en kiezen voor defensieve levenshouding uit angst voor fouten en verkeerde keuzes. Deze mensen hebben de neiging vast te houden aan het ‘bekende’, durven moeilijk buiten de kaders te stappen of iets nieuws te beginnen/proberen.
Hoe krijgt je jouw perfectionisme meer ‘in balans’?
Perfectionisme levert veel op, maar heeft dus ook een complexe stagnerende kant, die voortkomt uit de wisselwerking tussen het individu en de omgeving. Er zijn verschillende strategieën om hiermee om te gaan. Als individu heb je slechts een beperkte invloed op je omgeving. Dit betreft met name de eerdere genoemde maatschappelijke toename van focus op prestatie en excellentie, waar ook binnen onze cultuur waarde aan wordt gehecht. Initiatieven voor breder gedragen cultuurveranderingen kunnen rekenen op weerstand, maar zullen uiteindelijk een positief effect hebben.
Inzicht in je eigen vorm van perfectie (PZ, PS, PA of een combinatie ervan) en de mate waarin die een rol speelt. Hoe ga je om met eigen onzekerheden en imperfectie? Zijn de doelen die je stelt wel reëel? Kies je doelen kleiner -en realistischer-, of kies voor een complexe uitdaging.
Het is belangrijk om te weten hoe dit perfectionisme gekoppeld is aan eigenwaarde. Gaat het om het bereiken van hoge doelen? Om de waardering door anderen? Is er bijvoorbeeld sprake van overwerken en overmatige gedetailleerdheid? Dit kan wijzen op een hoge mate van PS. Of is er juist meer uitstelgedrag, twijfelzucht en vermijding van verantwoordelijkheden? Dergelijk gedrag kan wijzen op een hoge mate van PZ.
Wees ook eens mild voor jezelf. Doe eens lief! Perfectionisme komt vaak samen met hoge en strenge normen en waarden, waarbij het er niet aan voldoen leidt tot negatieve (zelf)kritiek. Begrijp me goed; aan het stellen van hoge doelen is niks mis, negatieve zelfkritiek is daarentegen nooit functioneel. Het is daarom essentieel om de juiste woorden te hebben voor hoe je over en tegen jezelf praat: ‘ik ben hier niet zo goed in’ of ‘hierin wil ik mij verbeteren’ zijn constructiever dan ‘ik ben een mislukkeling’ of ‘dit gaat me nooit lukken’.
Leer je ook kwetsbaar op te stellen. Twijfel en onzekerheid horen bij persoonlijke groei. Daarbij is het belangrijk om hierover te communiceren, naar familie, vrienden en collega’s. Openheid kan leiden tot steun en begrip vanuit de omgeving. Dit kan bijdragen aan een open cultuur, waarin je mag leren.
Schieten deze adviezen tekort, dan zou je professionele psychologische hulp kunnen zoeken. Zo is cognitieve gedragstherapie of psychodynamische therapie een effectieve behandelvorm bij perfectionisme.
En wees ten slotte mild voor anderen. Naast de mildheid naar jezelf is het ook belangrijk dat je de juiste woorden voor de omgeving gebruikt. Kritiek kan een bijdrage leveren aan verbetering, maar is afhankelijk van woordkeuze en setting. Deze mildheid naar anderen bevordert een constructief werk- en leerklimaat, waarin collega’s uitgedaagd worden. Ambitie en groei worden bevorderd, zonder dat grenzen uit het oog worden verloren. Daarin ligt de grootste uitdaging.
Wil je naar aanleiding van wat ik geschreven heb, met me van gedachten wisselen, heb je wat te vragen of het je een suggestie voor een volgend onderwerp? Mail me gerust of plan een belafspraak.
Wil je meer weten over de keuzes die je hebt om niet je ziekte maar je gezondheid te onderzoeken en daarmee de regie over je eigen lichaam weer in eigen handen te nemen? Ik neem jou – en jouw gezondheid – serieus! Zonder bangmakerij. Met eerlijke informatie over waar je mee te maken hebt. En zónder onnodig veel extra of duur onderzoek/behandeling omdat het tóch wel door de verzekering betaald wordt!
Mail of app me via mijn website of plan een vrijblijvende belafspraak in.
Wil je ook elke zondagochtend een inspiratiemail?
In mijn praktijk in Zaltbommel kun je terecht voor leefstijlcoaching, litteken- en lymfebehandeling en thermografische onderzoeken. Je kunt ook in weekends, op feestdagen en in avonden bij me terecht.
Voor thermografisch (borst)onderzoek kom ik ook op locatie in Nederland en België.
Marielle van Tienen
Specialist Vrouwen- en Borstgezondheid, Lichaamsthermograaf, Litteken- en Lymfetherapeut bij Happy Healthcare
Biedt Manuele Lymfedrainage en MSTR-Littekentherapie, Thermografie, hulp bij hormoon- en voedingsproblemen en (leefstijl)advies om je (borst)gezondheid te optimaliseren.
